برنامه کودی کاشت بذر تا مرحله نشاء

تغذیه نشاء و کود دهی به نشاء قبل از انتقال آن به زمین از عوامل بسیار مهم در افزایش محصول است. برخی از کشاورزان معتقدند که اگر از ابتدا نشاء قوی و سالمی داشته باشند تا پایان دوره کشت خود هیچ مشکلی نخواهند داشت و به بهترین عملکرد دست خواهند یافت.

اگرچه این تصور همیشگی نیست ولی در اکثر اوقات صحیح است، در واقع زمانی که بذر در یک محیط ایده­ آل از هر نظر رشد می­‌کند و به یک نشاء قدرتمند تبدیل می­‌شود در مراحل بعدی زندگی خود می­تواند با بسیاری از ناملایمات که ممکن است به خاطر شرایط محیطی و یا مدیریت غلط ما ایجاد شود مقابله کند و این مشکلات را پشت سر بگذارد در حالی‌ که اگر ضعیف باشد به‌ سرعت آسیب خواهد دید، در واقع آفات و بیماری­ها گیاهان ضعیف و ناتوان را ترجیح می­دهند و بیشتر به آن‌ها حمله می­کنند.

به‌طور کلی بذر مواد غذایی مورد نیاز برای جوانه‌زنی را در خود ذخیره دارد، به این توانایی جوانه‌زنی، قوه نامیه گفته می­شود که میزان آن در ارقام مختلف متفاوت است. البته این توانایی زمانی می‌تواند بروز یابد که شرایط محیطی (رطوبت، نور و دما) نیز محیا باشد و در صورت آماده نبودن شرایط بذر تا آماده شدن شرایط در حالت رکود باقی خواهد ماند. اگر به هر دلیلی مواد غذایی بذر برای جوانه ­زنی مناسب کافی نباشد بذر برای جوانه ­زنی با مشکل مواجه خواهد شد و ما می­توانیم با تغذیه این کمبود را جبران کنیم و سرعت و کیفیت جوانه ­زنی را افزایش دهیم.

برای دستیابی به نشاء سالم و قوی علاوه بر محیط رشد مناسب به یک برنامه تغذیه‌ای عالی نیاز داریم. در این مقاله به تغذیه گیاهی از کاشت بذر تا انتقال نشاء به زمین اصلی خواهیم پرداخت.

اصول کاشت بذر

قبل از شروع به کاشت بذر باید اطمینان حاصل کنیم که بذرها عاری از آفات و بیماری­ها باشند و اگر از این موضوع مطمئن نیستیم باید با قارچ­کش­ های مناسب آن‌ها را بذر مال کنیم و می­توانیم از حشره‌کش‌هایی مثل دیازینون پودری نیز برای بذرمال کردن استفاده کنیم.

برای جوانه ­زنی بهتر می­توانیم از کودهای کامل مناسب بذرمال مثل تریتوسید استفاده کنیم این کودها شامل عناصری چون روی، نیتروژن، آهن، اسیدهای آمینه و … هستند، این عناصر باهم میکس شده محلولی از آن‌ها تهیه می­شود که بذرها را با آن بذرمال کرده و حدود ۲۴ ساعت می­گذارند تا خشک شوند، این کار برای کاشت آسان بذر با دست یا دستگاه بذرکار صورت می­گیرد. ازآنجاکه در محلول فوق عنصر روی نقش تعیین کننده تری دارد در صورت در دسترس نبودن کود کامل می‌توانیم از روی به‌ تنهایی برای بذرمال کردن استفاده کنیم و بذر بقیه مواد را از ذخایر خود تأمین خواهد نمود.

در زمان کاشت می­توان از سینی‌های نشاء استفاده کرد که بهتر است با ۵۰ درصد کوکوپیت و ۵۰ درصد پرلیت پر شوند و البته قبل از کاشت باید ضدعفونی شده باشند.

برای انتخاب سینی نشاء مناسب باید به عوامل زیادی توجه کنیم مثلاً اگر نشاء موردنظر ما دارای حجم نهایی زیادی خواهد بود، باید در سینی ­هایی کشت شود که تعداد حفره‌های آن کمتر و اندازه آن‌ها بزرگ‌تر است ولی اگر این نشاء از قیمت پایینی برخوردار باشد ممکن است کاشت آن در حفره‌های بزرگ و درنتیجه استفاده از سینی‌های بیشتر از نظر اقتصادی به‌صرفه نباشد و ما ناچار باشیم از سینی دارای حفره‌های کوچک‌تر استفاده کنیم. به‌هرحال باید با بررسی عوامل مختلف مثل نیاز گیاه، فضای در دسترس، وضعیت بازار و … سینی مناسب کشت را انتخاب کنیم.

تغذیه نشاء در مراحل مختلف رشد گیاه

باید توجه داشته باشید که بذر حتی با آبیاری و بدون استفاده از هیچ کودی قادر به رشد است، ولی مواد غذایی که در ادامه توصیه خواهد شد در افزایش تولید و کیفیت محصول نهایی بسیار اثرگذار خواهد بود.

اولین آبیاری پس از کشت بذر

برای اولین آبیاری بهتر است از هیومیک اسید مایع استفاده کنیم، می‌توانیم کودهای فسفر بالا و کود آهن را نیز بکار ببریم. در طول دوره نشائی ۲ تا ۳ بار از کود روی باید استفاده کنیم.

مرحله ۲ تا ۳ برگی نشاء

زمانی که گیاه علاوه بر برگ­های لپه‌­ای ۲ تا ۳ برگ ایجاد کرد می‌توانیم از کود نیتروژن استفاده کنیم، البته باید توجه داشت که مصرف نیتروژن در این زمان باعث تسریع رشد نشاء می­شود که مدیریت زمان انتقال نشاء و آماده‌سازی زمین اصلی در آن تأثیرگذار است.

تغذیه نشاء قبل و بعد از انتقال نشاء

از اسیدآمینه علاوه بر مرحله کاشت یک‌بار در میانه رشد نشائی و یک‌بار هم در انتهای مرحله نشائی، سه روز قبل از انتقال به زمین اصلی برای جلوگیری از تنش (شوک به خاطر جابجایی) استفاده می‌کنیم. اطلاعات بیشتر: نقش اسیدآمینه در گیاه

کود فسفر بالا (جهت توسعه ریشه) چهار تا پنج بار در طول دوره رشد بهتر است استفاده شود، پتاسیم نیز در اواخر دوره نشائی (یک هفته قبل از انتقال) به میزان خیلی کم برای مقاوم‌سازی گیاه مناسب است.

آهن نیز باید یک هفته قبل از انتقال به زمین اصلی استفاده شود. می‌توانیم برخی ریزمغذی‌ها و کود نیتروژن را در دوره نشائی با محلول‌پاشی تأمین کنیم.

بهتر است از کودهای مناسب ریشه‌زایی نیز در تغذیه نشاء سه بار (اول، وسط و انتهای دوره) استفاده کنیم. برای افزایش قطر، سفت شدن ساقه و پهن شدن برگ‌های نشاء نیز می­توان پس از مرحله دو تا سه برگی از نیترات کلسیم استفاده کرد. در طول دوره رشد بهتر است ۳ تا ۴ بار هم از جلبک دریایی استفاده کنیم. اگر در طول رشد برگ­ها روبه زردی برود می­توان از سولفات منیزیم استفاده نمود.

نکته: در طول مراحل رشد با استفاده از محلول‌هایی که pH آب را کنترل می‌کنند باید pH آب را در محدوده مناسب حدود ۶ (۵.۸ تا ۶.۵) حفظ نمود. در محلول‌پاشی‌ها نیز باید pH آب کنترل شود.

نکته: برای نشاکاری، باید از آب دارای EC مناسب (کمتر از ۰.۵) استفاده نمود. اگر EC آب بالاتر از ۱ باشد باید از آب‌شیرین‌کن استفاده کنیم.

انتقال نشاء به زمین اصلی

سه روز قبل از کاشت نشاء در زمین اصلی باید از یک اسیدآمینه خوب که به کیفیت آن اطمینان داریم به‌صورت محلول‌پاشی استفاده کنیم. اگر در کنار اسیدآمینه از جلبک دریایی هم استفاده کنیم کمک‌کننده خواهد بود.

ضد عفونی خاک قبل از کشت نشاء

قبل از کشت باید زمین را با قارچ‌کش مناسب (قارچ‌کش‌های عمومی، اسیدها، پرسیدین) ضدعفونی کنید، استفاده از دیازینون پودری هم برای مبارزه با کرم­ها و حشرات خاکزی توصیه می­شود.

کود مورد نیاز پس از انتقال نشاء

بعد از کاشت نشاء در زمین اصلی دوباره در آب اول بهتر است از هیومیک اسید، کودهای فسفر بالا و روی (بنابر نظر مشاور) استفاده شود و این کوددهی دو تا سه بار تکرار شود. در این مرحله بهتر است یک‌بار هم از کودهای مناسب ریشه­ زایی استفاده کنید. پس‌ از این مرحله بر اساس نوع گیاه و شرایط محیطی باید به گیاه بین ۷ تا ۱۴ روز خشکی داد. بعد از این دوره برنامه غذایی گیاه تغییر خواهد نمود، در مقالات بعدی به‌طور مفصل در مورد تغذیه گیاهی در زمین اصلی صحبت خواهیم نمود.

کشت صحیح نشاء

اگر انتهای ریشه‌ها در هنگام کشت نشاء خمیده (J شکل) شود، می‌تواند استقرار سریع گیاه را با مشکل مواجه سازد و درنتیجه رشد آن را به تأخیر بیندازد، اگر نشاها دارای سیستم ریشه بلند باشند بهتر است به‌جای قطع ریشه، ریشه‌ها را به‌صورت (L) در داخل شیار قرار داد.

آرایش شاخ و برگ و ریشه

اگرچه این روش معمولاً به‌درستی اجرا نمی­شود و اکثر اوقات باعث آسیب به گیاه می‌شود ولی بعضی اوقات می‌تواند مفید باشد.

هدف از این کار کاهش برگ­ هایی است که مقدار زیادی آب را از دسترس گیاه خارج می­کنند، اگرچه با این کار مقداری از سطح فتوسنتز کننده گیاه کاسته می­شود ولی بقیه بخش­های فتوسنتز کننده دوباره مواد غذایی را تولید و آن را بین ریشه و برگ­ها تقسیم می­کنند و با این روش نسبت ریشه­ ها به اندام هوایی افزایش می­یابد.

در برخی مواقع نیز به خاطر به تأخیر افتادن زمان نشاکاری ما مجبور به آرایش شاخ و برگ گیاه هستیم تا بتوانیم آن را برای مدت بیشتری به­ صورت نشاء در گلخانه نگهداری کنیم.

مدیریت آفات و بیماری‌ها در گلخانه

رطوبت و گرمای درون گلخانه می­تواند یک محیط ایده ­آل برای توسعه بیماری­های گیاهی ایجاد کند.

بیماری های قارچی گیاهی

برای نشاکاری علاوه بر اینکه باید بذرها و سینی­ های کشت استریل باشند، به خاطر حساسیت نشاء در طول رشد آن باید هر هفته یا هر دو هفته یکبار از قارچ‌کش‌های مناسب (مثل تیوفانات، کاپتان، ایپردیون+کاربندازیم (رورال تی اس)، متالاکسیل و مانکوزب) خصوصاً برای ریشه استفاده نمود، در این مورد باید بر اساس وضعیت گیاه و نظر کارشناس خود اقدام نمایید.

اطلاعات بیشتر: ۵ بیماری مهم و احتمالی نشاء گلخانه ای

رعایت اصول محلول پاشی

باید توجه داشته باشید که پس از آبیاری یا محلول­ پاشی گیاهان به مدت زیادی مرطوب نمانند و همیشه رطوبت نسبی محیط گلخانه را در یک حد پایین کنترل کنید تا بتوان از گسترش بیماری­ها جلوگیری کرد. رعایت اصول بهداشتی توسط کارگران نیز در این دوران ضروری است.

اگر دوست دارید ادامه این مقاله را بخوانید به کود دهی و نگهداری پس از کاشت نشاء در زمین اصلی سری بزنید.

ویرایش : مهندس هوشنگ قهاری